NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
يَزِيدُ بْنُ
خَالِدِ بْنِ
يَزِيدَ بْنِ
عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ
مَوْهَبٍ الْهَمْدَانِيُّ
حَدَّثَنَا
اللَّيْثُ
عَنْ
عُقَيْلٍ
عَنْ ابْنِ
شِهَابٍ
أَنَّ أَبَا إِدْرِيسَ
الْخَوْلَانِيَّ
عَائِذَ اللَّهِ
أَخْبَرَهُ
أَنَّ
يَزِيدَ بْنَ
عُمَيْرَةَ
وَكَانَ مِنْ
أَصْحَابِ
مُعَاذِ بْنِ
جَبَلٍ
أَخْبَرَهُ
قَالَ كَانَ
لَا يَجْلِسُ
مَجْلِسًا
لِلذِّكْرِ
حِينَ
يَجْلِسُ
إِلَّا قَالَ
اللَّهُ
حَكَمٌ
قِسْطٌ
هَلَكَ
الْمُرْتَابُونَ
فَقَالَ
مُعَاذُ بْنُ
جَبَلٍ
يَوْمًا إِنَّ
مِنْ
وَرَائِكُمْ
فِتَنًا
يَكْثُرُ
فِيهَا
الْمَالُ وَيُفْتَحُ
فِيهَا
الْقُرْآنُ
حَتَّى
يَأْخُذَهُ
الْمُؤْمِنُ
وَالْمُنَافِقُ
وَالرَّجُلُ
وَالْمَرْأَةُ
وَالصَّغِيرُ
وَالْكَبِيرُ
وَالْعَبْدُ
وَالْحُرُّ
فَيُوشِكُ
قَائِلٌ أَنْ
يَقُولَ مَا
لِلنَّاسِ
لَا يَتَّبِعُونِي
وَقَدْ
قَرَأْتُ
الْقُرْآنَ
مَا هُمْ
بِمُتَّبِعِيَّ
حَتَّى
أَبْتَدِعَ
لَهُمْ
غَيْرَهُ فَإِيَّاكُمْ
وَمَا
ابْتُدِعَ
فَإِنَّ مَا ابْتُدِعَ
ضَلَالَةٌ
وَأُحَذِّرُكُمْ
زَيْغَةَ
الْحَكِيمِ
فَإِنَّ
الشَّيْطَانَ
قَدْ يَقُولُ
كَلِمَةَ
الضَّلَالَةِ
عَلَى لِسَانِ
الْحَكِيمِ
وَقَدْ
يَقُولُ
الْمُنَافِقُ
كَلِمَةَ الْحَقِّ
قَالَ قُلْتُ
لِمُعَاذٍ
مَا يُدْرِينِي
رَحِمَكَ
اللَّهُ
أَنَّ
الْحَكِيمَ
قَدْ يَقُولُ
كَلِمَةَ
الضَّلَالَةِ
وَأَنَّ
الْمُنَافِقَ
قَدْ يَقُولُ
كَلِمَةَ الْحَقِّ
قَالَ بَلَى
اجْتَنِبْ
مِنْ كَلَامِ الْحَكِيمِ
الْمُشْتَهِرَاتِ
الَّتِي يُقَالُ
لَهَا مَا هَذِهِ
وَلَا
يُثْنِيَنَّكَ
ذَلِكَ
عَنْهُ فَإِنَّهُ
لَعَلَّهُ
أَنْ
يُرَاجِعَ
وَتَلَقَّ
الْحَقَّ
إِذَا
سَمِعْتَهُ
فَإِنَّ عَلَى
الْحَقِّ
نُورًا
قَالَ
أَبُو دَاوُد
قَالَ
مَعْمَرٌ
عَنْ الزُّهْرِيِّ
فِي هَذَا
الْحَدِيثِ
وَلَا يُنْئِيَنَّكَ
ذَلِكَ
عَنْهُ
مَكَانَ يُثْنِيَنَّكَ
و قَالَ
صَالِحُ بْنُ
كَيْسَانَ
عَنْ
الزُّهْرِيِّ
فِي هَذَا
الْمُشَبِّهَاتِ
مَكَانَ
الْمُشْتَهِرَاتِ
وَقَالَ لَا
يُثْنِيَنَّكَ
كَمَا قَالَ
عُقَيْلٌ و
قَالَ ابْنُ
إِسْحَقَ
عَنْ
الزُّهْرِيِّ
قَالَ بَلَى
مَا
تَشَابَهَ
عَلَيْكَ
مِنْ قَوْلِ
الْحَكِيمِ
حَتَّى
تَقُولَ مَا
أَرَادَ
بِهَذِهِ الْكَلِمَةِ
(Muaz b. Cebel'in
arkadaşlarından olan Yezid îbn Amira) dedi ki: (Muaz b. Cebel) vaaz etmek için
her oturuşunda "Allah adaletli bir hakimdir. (Bundan) şüphe edenler helak
olurlar" derdi. Bir gün de (şöyle) dedi:
"Muhakkak ki sizin
önünüzde (birtakım) fitneler vardır. O zamanda mal çoğalır (her yerde insanlar
tarafından) Kur'an (ı-Kerim) açıl (ıp okun)ur. Hatta Kur'an'ı mü'min, münafık,
erkek, kadın, küçük, büyük, hür, köle (herkes) al(ıp ok)ur. Bir sözcünün
(herkesin böyle Kur'an okuyup ta onu anlamadıklarını ve şeytana uyup çeşitli
bid'atlere saptıklarını görerek kendi kendine): Bu insanlara ne oluyor da ben
Kur'an okuduğum halde bana uymuyorlar? Ben (din adına) kur'an'a aykırı olan
şeyler ortaya atmadıkça onlar bana uyacak değildir, diyeceği günler yakındır.
Sizi (dine aykırı olarak, din adına) ortaya atılan yeniliklere karşı
uyarıyorum. Çünkü din adına ortaya atılan (bu tür) yenilikler, batıldır. Sizi
alim bir kimsenin sapıklığından da sakındırırım. Çünkü şeytan bazan batıl sözü
alim kişinin diline söyletir. Bazan da doğru sözü münafık söyler."
(Yezid b. Amira) dedi
ki: Ben (burada) Muaz İbn Cebel'e: "Allah sana rahmet etsin (iyi ama), ben
alim kimsenin bazan batıl söylediğini, münafığın da bazan doğruyu söylediğini
nasıl anlayabileceğim?" dedim. (Hz. Muaz şöyle) cevap verdi:
"Evet, sen (bu
hususta şöyle hareket et): Alim'in herkesin gözüne batan ve hakkında (insanlar
tarafından): Bu da nedir böyle? de (yip tepki göster) dikleri sözünden sakın.
(İşte bu söz alimin ağzından kaçırdığı sapık sözlerdendir.) Fakat alimin bazan
böyle yanılması seni on(un sözlerini dinlemek)den vazgeçirmesin. Çünkü onun (o
sözünden hakka) dönmesi (her zaman için) mümkündür. Ve sen hakkı işittiğin
zaman (onu kimin ağzından çıktığına bakmadan mutlaka) al. Çünkü hakkın üzerinde
nur vardır.
Ebu Davud der ki: Bu
hadisi Zührî'den Ma'mer'de rivayet etmiştir. (Ancak Ma'mer:) "Seni
vazgeçirmesin anlamına gelen: "La yüsniyenne-ke" kelimesi yerine
("seni ondan uzaklaştırmasın" anlamına gelen) "yurt
iyenneke" sözünü rivayet etmiştir. Salih îbn Keysan da Zühri'den (rivayet
ettiği) bu hadiste "herkesin gözüne batan" anlamına gelen
"el-müş-tehirât sözü yerine ("şüpheli" anlamına
gelen)=el-müştehihat" sözünü rivayet etmiş ve "la yüsniyenneke"
sözünü de îbn Akil gibi "la yüsniyen-neke" diye rivayet etmiştir.
İbn İshak da Zühri'nin
(bu hadisi) şöyle rivayet ettiğini söyledi: Evet (alim insanın hatıl olan sözü)
sana şüpheli gelen ve hatta senin (bu adamcağız) bu sözle neyi kasdediyor, diye
(kendi kendine) sorduğun (sözü)dür.
îbn İshak da Zühri'nin
(bu hadisi) şöyle rivayet ettiğini söyledi: Evet (alim insanın hatıl olan sözü)
sana şüpheli gelen ve hatta senin (bu adamcağız) hu sözle neyi kasdediyor,
diye (kendi kendine) sorduğun (sözü)dür.
İzah:
Hadis-i şerif asr-ı
saadetten sonra müslümanlar arasında malın ve Kur'an-ı Kerim nüshalarının çoğalacağını
fakat Kur'an-ı Kerim'i hakkıyla anlayanlar azalacağı için fitnelerin ve
bid'atlerin de artacağını, bu bid'atlere öncülük etmek hevesinin
yaygınlaşacağını haber vermektedir. İstikbale dair verdiği haberlerin aynıyla
gerçekleştiği için bu hadisin Hz. Nebiin mucizelerinden biri olduğunda şüphe
yoktur.
Hadis-i şerifin ihtiva
ettiği uyanlardan biri de alimlerin bazan şeytanın ağına düşerek batıl sözleri,
münafıkların da bazan hak sözleri söyleyebileceklerine dair olan uyarıdır.
Gerçekten bu iki husus,
mtislümanların son derece uyanık ve hassas olmaları gereken hususlardır.
Bir alimin herhangi bir
meselede yanılması, artık bir daha ondan yüz çevirip sözlerine kulak vermemeyi
gerektirmez.
İlim adamlarının yandan
bir alimden yüz çevirmeyip ona yakın durarak onu uyarmaları, onun hakka
dönmesine yardımcı olmaları gerekir. Esasen yaralan bir alimin hatasını anlayıp
hakka dönmesi her zaman için mümkündür. Bu bakımdan insanların alimin bir
hatasına bakarak ondan yüz çevirmeleri asla doğru değildir.
Hele ilimden behresi
olmayan kimselerin ondan yüz çevirip sözlerini dinlememeleri büsbütün
tehlikelidir. Esasen ilimden nasibi olmayan kimselerin ilim adamlarının
sözlerini kendi kafalarına ve bilgilerine göre eleştiriye tabi tutmaları son
derece büyük bir cinayettir. Bu çok tehlikeli bir tutumdur. Böylesi bir kimse
alimin bir sözünün yanlışlığını kendi şahsi bilgisine ve Ölçülerine göre tayin
ve tesbit edemez. Olsa olsa gerçekten ilmi irfanı herkes tarafından tasdik ve
teslim edilen kişilerin verdikleri hükümle ya da o sözün gerçekten İslami
kültürün canlı ve yaygın olduğu bir toplumun fertleri tarafından yadırganıp
kabul edilmediğini görmekle anlayabilir.
Fakat İslami kültürün
ortadan kalkıp yerini cehalete ve bidatlara terket-tiği toplumlarda fertlerin
bir alimin fetvası hakkındaki eleştiri ve yargılarının hiçbir değer ve önemi
yoktur.
Müslümanların uyanık
olmaları gereken ikinci husus da, münafıkların, sözleri arasında bulunan bazı
doğrulara bakıp da onların, her sözünün doğru olduğu kanaatine varmanın,
doğuracağı vahim neticelerdir.
Esasen en tehlikeli
yalan doğruyla karışık olan yalandır. Müslüman bunun şuurunda olup, hakkı ve
hakikati İslamî ölçüler çerçevesinde tereyağından kıl çekercesine dikkatle
tesbit ettikten sonra, hak ve hakikati (şöyle) dediği kimin ağzından çıktığına
bakmadan almalıdır.
Bu hadis-i şerif
mevkuftur. Yani sahabi sözüdür. Ancak, bilindiği gibi, sahabilerin sözlerinin,
Hz. Nebiden işittikleri bir sözden veya gördükleri bir fiilden kaynaklanmış
olması kuvvetle muhtemeldir.